MITYCZNE ISTOTY 

 Biorąc pod uwagę aktualną wiedzę o wierzeniach starożytnych Egipcjan za niezaprzeczalny trzeba uznać fakt, że w wymyślaniu dziwnych, magicznych stworzeń nie wiedli prymu. W porównaniu do mitologii greckiej, w której roi się od fantastycznych zwierząt czy istot, niewiele ich występuje w mitologii egipskiej. Egipcjanie wierzyli w swoistą dwoistość świata – Cywilizację reprezentowaną przez człowieka, i Naturę której głównymi przedstawicielami były zwierzęta. Stąd też wynika charakterystyczny sposób przedstawiania bogów jako ludzi z głowami zwierząt, symbolizujący ich przynależność do obu światów i jednoczesne stanie ponad nimi.

Należy też wspomnieć że praktycznie nieznane są mity egipskie opowiadające o magicznych istotach, występują one nieomalże jedynie w ikonografii. O ile starożytni Grecy obładowali świat opowieściami o bogach tworzących potwory i demony, a następnie o herosach owe potwory zabijających, o tyle starożytni Egipcjanie nie pozostawili po sobie żadnych takich historii. Ich mitologia pełna jest kosmogonii, genezy bogów i ich utarczek, jednak nawet one nie mają w sobie realności olimpijskich opowieści. Całkiem możliwe, że przyczyną tego była silna teokratyzacja państwa, prowadząca do ścisłej formalizacji pisemnych przekazów religijnych. Jakiekolwiek jednak nie byłyby ku temu powody, na dzień dzisiejszy mitologia egipska to mitologia rytualna, obrzędowa i symboliczna.

Poniżej opiszę nieco dwa z tych kilku egipskich magicznych stworzeń, o których to fan Saint Seiya powinien co nieco wiedzieć.

SFINKS

Istota opiekuńcza, symbolicznie związana z wieloma bóstwami a także panującym władcą. Sfinksy posiadają ciało lwa oraz ludzką głowę, najczęściej męską, przyobleczoną w tradycyjną koronę faraona. Alternatywne wyobrażenia sfinksa ukazują go z głową kobiety oraz skrzydłami orła, są to jednak wyobrażenia pochodzące z okresu późnego w historii starożytnego Egiptu, powstałe zapewne w wyniku wpływów greckich. Uskrzydlony żeński sfinks jest tym, który pojawia się w mitologii greckiej, jednak tam jest to istota zła i niebezpieczna, dodatkowo raczej złośliwa.

Początki idei sfinksa są nieznane. W starożytnym Egipcie silnie utożsamiano je ze strażnikami, dlatego całe ich aleje wiodą do największych świątyń (np. w Karnaku), być może jest to też przyczyna dla której postawiono najsłynniejszego sfinksa świata w Gizie.

Sfinks przedstawiany był na ogół jako ochronna inkarnacja duszy aktualnego faraona lub też jednego z bóstw solarnych (najczęściej Ra lub Atuma). W Księdze Bram sfinks pojawia się jako jeden z obrońców boga słońca Ra podczas jego nocnej podróży, przy identyfikowany jest tam jako manifestacja Egiptu jako państwa – źródła ładu.

Odnosząc to do przedstawienia sfinksa w Saint Seiya, a raczej przedstawienia nosiciela Pancerza Sfinksa, można łatwo wysnuć wniosek że pomimo stylizowanego egipskiego wyglądu i ataku Widmo Sfinksa jest definitywnie wzorowane na wierzeniach greckich.

 BENU (bądź bennu)

Ognisty ptak, w egipskiej ikonografii podobny do czapli, będący wcieleniem duszy (ba) boga słońca Ra. Jego nazwa (bnn) oznacza „Tego-Który-Wynurzył-Się-Z-Nu”, co samo w sobie opisuje jego charakter jako bóstwa pierwotnego (Nun to praocean w wierzeniach egipskich, prapoczątek wszystkiego, odpowiednik greckiego chaosu). Czczony był w Heliopolis jako jedna z postaci wielkiego boga, w której zawarta była jego autokreacja z ognia. Benu symbolizował słońce o świcie, słońce rodzące się na nowo dla świata, dlatego też wraz ze skarabeuszem stanowił najważniejszy symbol odrodzenia. Jego wizerunki pojawiają się nie tylko w Księdze Bram, ale także w Księdze Umarłych, gdzie jego postać symbolizuje odrodzenie w zaświatach.

W niektórych mitach benu jest uważany za wcielenie duszy Ozyrysa, boga umarłych, co wskazuje na silne ukierunkowanie związanych z nim wierzeń w stronę odrodzenia zmarłego poprzez słońce. W ikonografii jednak najczęściej pojawia się jako znak wschodzącego słońca.

Istotnym tytułem jakim otoczył benu jego kult jest Pan Jubileuszy, wynikający zapewne z jego ciągłego odradzania się. Co ciekawe mit o nieustannej śmierci i odradzaniu się w ogniu tego ptaka stworzyli dopiero Grecy, w podaniach egipskich bezpośrednia taka informacja pochodzi dopiero z okresu późnego. To również Grekom zawdzięcza się włączenie benu do kolekcji magicznych istot, przy czym podkreślić właściwie należy że grecki feniks nie jest odpowiednikiem benu, lecz nim samym – nazwa „feniks” prawie na pewno wywodzi się z greckiej interpretacji wymowy nazwy „benu”. Ważna różnica pojawia się dopiero w ikonografii: grecki feniks przedstawiany jest jako złoto-czerwony ptak podobny do orła, która to postać rzadko pojawia się w oryginalnych wierzeniach egipskich.

W odniesieniu do Saint Seiya: no cóż, Kagaho niewątpliwie walczył za pomocą ognia, i to nawet wymieniając nazwę egipskiego krzyża anch… Jednakże poza tym i jego zasugerowaną symboliczną reinkarnacją w feniksa nie ma w nim nic z cech charakterystycznych dla benu. Jako ciekawostkę nadmienić można jeszcze że istoty podobne do benu pojawiają się w wielu mitologiach, w tym w hinduizmie i buddyzmie. Dalekowschodnim benu-feniksem jest tam garuda… Pomijając już jednak tą dygresję, osobnym tematem na pewno tutaj jest Ikki, mający już z feniksem na pewno wiele wspólnego. I znów można powiedzieć że Saint Seiya pozostaje wierniejsze przekazom greckim.

 Wśród innych magicznych stworzeń starożytnego Egiptu wymienić można jeszcze ureusze, uskrzydlone węże, często ziejące ogniem, będące zarówno strażnikami słońca jak i wcieleniami bogini Wadżet, symbolicznie pojawiające się w koronie faraona obok wyobrażenia sępa, a także serpopardy, istoty o ciele wielkich kotów i długich wężowych szyjach, prawdopodobnie zaadaptowanych z kultów Mezopotamii, na słynnej palecie Narmera symbolizujących więź i pieczęć.

Ureusz, a właściwie Wadżet, na masce króla Tutanchamona

 Na sam koniec pragnę dodać że powyższe opisy są stanowczo niekompletne, jako że mitologia egipska słynie z wielości podań dotyczących każdego z powyższych stworzeń. Ze swojej strony gorąco zachęcam do zapoznania się z nimi na własną rękę, z własnego doświadczenia wiem że jest to naprawdę niezwykła podróż!

Tekst: Canthre      Korekta: Hekate      Grafika: Jamnik_sst

Bibliografia:

 "Śmierć i pogrzeb w starożytnym Egipcie" Salima Ikram

"Mity i symbole starożytnego Egiptu" Andrzej Niwiński

"Mitologia starożytnego Egiptu" Janina Lipińska

"Egipskie mity i misteria" Rudolf Steiner