Starożytni Grecy głęboko wierzyli, że w chwili śmierci następuje oddzielenie duszy (psyche) od ciała. W tym samym momencie jej obraz opuszczał źrenicę oka – w ten właśnie sposób tłumaczono zmętnienie oczu w chwili śmierci.

    Psyche w postaci niezmaterializowanej, lecz podobnej do ciała, podążała do krainy umarłych. Jednak aby mogła tam dotrzeć, rodzina zmarłego powinna spalić ciało zmarłego, urządzić mu stosowny pochówek lub przynajmniej posypać ciało zmarłego trzema garściami ziemi.  W przeciwnym wypadku żyjący byli narażani na gniew bogów i ciągłą obecność duszy zmarłego w świecie żywych.

    Po pogrzebie zmarły mógł w podziemiach zostać poddany osądowi, który decydował o jego dalszym pośmiertnym losie.

    Szczególna rola w stosunku do podziemi przypadała Hermesowi – boskiemu posłańcowi, który niejednokrotnie przekraczał progi zaświatów, aby przedstawić Hadesowi rozkazy Zeusa. Do jego obowiązków należało również odprowadzenie duszy zmarłego do świata zmarłych. Hermes nosił często przydomki:

● Hermes Psychopompos – Hermes Wiodący Dusze,

● Hermes Chtonios – Hermes Podziemny.

Świat podziemny był nazywany EREBEM. Według mitologii był to bóg, który jako pierwszy narodził się z Chaosu i pojął za żoną swoją siostrę boginię nocy – NYKS. W okresach późniejszych zaświaty nazywano HADESEM. Grecy bardzo często umieszczali Hades głęboko pod ziemią, z reguły był niedostępny dla ludzi. Do krainy zmarłych wiodły wybrane rozpadliny, jaskinie i pieczary. Całe podziemie otoczone było rzekami.  Największą rzeką był STYKS, czyli intensywna ciemność, który opływał cały Hades dziesięciokrotnie. Pozostałymi rzekami Hadesu były:

● Acheron – czyli smutek,

● lodowata Kokytos – czyli lament, która była równoległa do Styksu,

● Periflegeton (lub po prostu Flegeton) – czyli rzeka ognista,

● Lete – ta rzeka była często nazywana rzeką Zapomnienia, bowiem kto napił się z niej choć kropli, zapominał o swoim doczesnym życiu.

   Na drugą stronę rzeki Styks cienie-dusze transportował ponury, stary przewoźnik. Był nim oczywiście CHARON. Nie robił tego jednak za darmo. Każda dusza powinna zapłacić mu obola, czyli drobną monetę, którą rodzina umieszczała zmarłemu w ustach w trakcie pogrzebu. Brak opłaty oznaczał wypędzenie duszy do tzw. Limbo.  Było to miejsce, w którym dusze ludzkie oczekiwały na stosowny pochówek, zanim pozwolono im przekroczyć Styks.

    Według wierzeń Charon był synem Erebu i Nyks, przedstawiano go jako starca z długą brdą, odzianego w nędzne, połatane szaty. Grecy uważali Charona za postać okrutną, bezwzględną i nieprzyjemną, która bezlitośnie obchodziła się z duszami zmarłych.

    Po przekroczeniu Styksu i Acheronu, dusza spotykała po drugiej stronie okrutnego trójgłowego psa CERBERA – strażnika Krainy Umarłych, który pilnował, aby żadne dusza nie opuściła bez zgody władcy Podziemi granicy Hadesu. Jeżeli obłaskawiło się go ciastem z miodem albo kawałkiem mięsa, które były zakopywane wraz ze zmarłym, Cerber puszczał duszę dalej.

    W tym momencie dusza stawała przed Trybunałem, który osądzał ją i decydował o jej pośmiertnym losie, a złożony był z TRZECH SĘDZIÓW:

● Minosa – według mitologii greckiej i rzymskiej był kreteńskim królem, który w zamian za prawe i dobre życie został po śmierci nagrodzony przez bogów - został sędzią w zaświatach, skazywał zmarłych albo na spokojne i szczęśliwe życie na Polach Elizejskich, albo na karę: zesłanie do Tartaru,

● Radamantys – sądził zmarłych pochodzących z Azji, wyznaczał również naturę kary; według mitów mógł być bratem Minosa, królem mniejszych wysp egejskich,

● Ajakos – uchodził za najsprawiedliwszego wśród ludzi, był synem Zeusa i Nimfy Ajginy.

Według niektórych mitów czwartym sędzią był TRIPTOLEMOS, który za życia uczył ludzkość uprawy zboża i pracy na roli. Był synem króla Keleosa, władcy Eleusis.

   Najszczęśliwszy miejscem w krainie zmarłych były Pola Elizejskie (Wyspy Błogosławione, Wyspy Szczęśliwe lub Elizjum), do których trafiały dusze herosów i najbardziej zasłużonych ludzi.

   Przeciwieństwem Elizjum był TARTAR – otchłań, do której trafili pokonani przez bogów Tytani, a do którego trafiali niegodziwi, okrutni i grzeszni ludzie.

    Dusze niewyróżniające się niczym, przeciętne trafiały na ASFODELOWE BŁONIE, gdzie wiodły smutny i smętny żywot, błąkając się po całej krainie. Po napiciu się krwi zwierząt  dusze mogły przemówić do herosów.

PODZIEMNE POTWORY:

            Kraina Umarłych była mrocznym i niebezpiecznym miejscem zamieszkiwanym przez przerażające potwory. Jednymi z najniebezpieczniejszych były trzy boginie ERYNIE. Nazywane również eumeidami lub furiami, były boginiami zemsty, córkamii Ziemi lub Nocy, mające zamiast włosów węże. Erynie ścigały ludzi, którzy dopuścili się niegodziwości, przestępstw i okrucieństwa. Ich imiona to:

● ALEKTO – nieprzebłagana, karząca tych, którzy dopuścili się nienawiści i okrucieństwa,

● TYZYFONE – odpłacająca za zbrodnię,

● MEGERA – ścigająca za zazdrość i nienawiść.

   Ich czarne szaty powiewały wśród wichrów, u ramion łomotały ogromne czarne nietoperzowe skrzydła, w ręku trzymały pochodnie, bicz, sztylet, bądź jadowitego węża.

    Dusze, które wiodły złe i niegodziwe życie, pojawiały się przed Radamantysem w wielkiej i mrocznej sali sądowej, otoczonej rzeką pełną ognia – Flegetonem. Tam dowiadywały się jaka ich kara czeka w Tartarze.

Najgorszych grzeszników atakowały rozwścieczone potwory i demony. Jednym z nich był ALASTOR, który nakłaniał i kusił ludzi do złego, a następnie karał ich za przestępstwa, których się dopuścili.

KERY – to ubrane w długie czerwone szaty duchy, które unosiły się nad polem bitwy. W czasie walk chwytały rannych olbrzymimi krogulczymi pazurami, zabijały poprzez wypicie krwi wojownika, często wciągając go do Hadesu.

EMPUSY – były z kole uwodzicielskimi demonami o wampirycznej osobowości i wyglądzie. Miały ośle nogi. Przebywały w Hadesie, były córkami bogini Hekate. Mogły przybywać do świata żywych, zmieniać się w piękne i ponętne kobiety i wabić mężczyzn do swego łoża. Gdy to zrobiły, wysysały krew nieszczęśnika, a ciało zjadały.

LAMIE – córki Hekate, były wampirycznym potworami o ciele węża, a głowie i piersiach kobiety. Uprowadzały dzieci i młodych mężczyzn – zabijały ich wypijając ich krew (zob. Mit o Lamii).

Jeżeli dla zbrodni znaleziono okoliczności łagodzące, dusze śmiertelników pozostawały w Tartarze jedynie przez rok lub dwa, po tym okresie - jeżeli uzyskali wybaczenie od tych, którym wyrządzili krzywdę - mogły opuścić otchłań i powrócić do pozostałych dusz. Jeżeli nie -pozostawały w Tartarze na wieki.

 

Bibliografia:

Mitologia:
 

1. Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 199

2. Ludwiczak B., Mitologia Greków i Rzymian, Kraków 2010

3. Parandowski J., Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1997

Opracowania:

1. Abel E., Encyklopedia duchów i demonów, Warszawa 2011

2. Astrologia, magia, alchemia, pod. red. Matilde Battistini,  Warszawa 2006

3. Jaczynowska M., Religie świata rzymskiego, Warszawa 1987

4.Jaczynowska M., Musiał D., Stępień M., Historia starożytna, Warszawa 2007

5. Kerrigan M., Historia śmierci. Zwyczaje i rytuały pogrzebowe od starożytności do czasów współczesnych, Warszawa 2009

6. Kubiak Z., Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa

7. Kubiak Z., Literatura Greków i Rzymian, Warszawa

8.Pierre G., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008

9. Laungauer W., Religijność starożytnych Greków, Warszawa 1994

10. Śmierć i zmartwychwstanie, pod red. Enrico de Pascale, Warszawa 2007

11. Tajemnice starożytnych cywilizacji, Grecja, Okres klasyczny, cz. 2, T.19, Poznań 2010

12. Wielka Historia Świata, T. VII, Grecja, Kreta – Ateny, Warszawa 2005

13. Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2006